Categorieën
Terug in de taal

Terug in de taal

In deze rubriek bespreken we woorden of betekenissen die ooit in het Nederlands bestonden, maar nu verdwenen zijn. Om de week neemt een van onze historisch taalkundigen u mee terug in de taal.

Woord of citaat gevonden dat in onze historische woordenboeken ontbreekt?
Meld het ons via het formulier.

  • buiksparig

    10 januari 2019

    Januari is de maand van de goede voornemens. Die gaan dan dikwijls over inspanningen om in het nieuwe jaar gezonder te gaan leven. Sportscholen worden vervolgens frequenter bezocht en je zoekt weer eens naar bruikbare hardloopschema’s. Maar het streefdoel is toch meestal: minder eten en minder alcohol. Dus je googelt opnieuw hoe je je BMI ...

  • slijtage

    3 december 2018

    Het is stervensdruk. Er wordt flink gewinkeld in deze donkere dagen. We hebben net Black Friday achter de rug, maar nog steeds gaat het shoppen door om met Sinterklaas en Kerstmis de leukste cadeaus aan dierbaren te kunnen geven. Dat treft, want de hoop van de detailhandel is om met name in deze periode de ...

  • eenheidsworst

    8 november 2018

    11 november is in Nederland vooral bekend als ‘de elfde van de elfde’, de start van het nieuwe carnavalsseizoen. Maar in de meeste andere Europese landen is die dag synoniem voor het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dit jaar is dat precies honderd jaar geleden: in een treinwagon in het bos van Compiègne, vlakbij Parijs, ...

  • oktember

    7 oktober 2018

    In Engeland is het grappige Please try to remember the First of Octember een populair kinderboek voor beginnende lezers.  In dit boek is de First of Octember de dag waarop al je wensen uitkomen, hoe vreemd die ook zijn. De eerste oktember is dan ook een niet bestaande dag en oktember een niet bestaande maand. Je ...

  • huikefaak

    20 september 2018

    400 jaar geleden, op 23 augustus 1618, stierf geheel onverwacht Gerbrand Adriaenszoon Bredero. Hij was pas 33. Volgens de recentste opvattingen zou hij depressief geworden zijn na een ongelukkige liefde en zelfmoord gepleegd hebben. Bredero was een van de opvallendste auteurs uit de Gouden Eeuw en het is dan ook terecht dat 2018 een goed ...

  • buitentijd

    29 augustus 2018

    Veel mensen hebben vast geprobeerd de voorbije vakantie op een gezonde manier door te brengen. Dus is er ongetwijfeld veel tijd buiten gespendeerd. Want de dwingende gezondheidsslogans en -adviezen vliegen ons soms om de oren: niemand is een binnenmens – zitten brengt de gezondheid ernstige schade toe – ga sporten en bewegen – weg met ...

  • Spaanse kastelen

    21 juni 2018

    Een tweede huis in Frankrijk is voor sommige mensen de ultieme droom, maar dat huis blijft dikwijls een luchtkasteel dat nooit werkelijkheid wordt. Voor dit soort dromen gebruikte men vroeger wel eens de benaming kastelen of burchten in Spanje. Een voorbeeld daarvan vinden we in de Middelnederlandse vertaling van de Roman de la Rose, de Franse ...

  • amerij

    5 juni 2018

    Zonder klok kan een kok het moeilijk hebben, zeker wanneer het een hobbykok is. Want hoe weet je zonder klok of  kookwekker hoelang de ideale kooktijd van een eitje is of wanneer je de taart uit de oven mag halen? Ook vroeger kende men dit probleem en in oude kookboekjes kun je daarom wel eens zinnen ...

  • sprookspreker

    16 mei 2018

    Van 9 mei tot en met zaterdag 19 mei hebben we weer de (ruim genomen) Week van het Luisterboek. De gewone Boekenweek kennen we al sinds 1932, maar de luisterboekenvariant is nog vrij jong: de eerste werd pas in 2005 georganiseerd. Het is nu dus de 13de editie, hoewel het eerste audio- of luisterboek in ...

  • futselboek

    12 april 2018

    In het Nederlands kun je figuurlijk in het verdomhoekje en in de vergeethoek raken. Ook wel in het verdomboekje en in het vergeetboek. Het is niet best wanneer je daarin terechtkomt: het betekent dat men je verkettert (dieselauto’s) of dat je vergeten wordt (vergeten groente). Tot in de 17de eeuw was er nog zo’n fictief boek ...

  • mantelpijp

    28 maart 2018

    Voor het laatste glas dat je drinkt als afsluiter van een feestje of een gezellig cafébezoek hebben de Engelsen mooie benamingen als one for the road of nightcap. Het Nederlands heeft daarvoor het wat saaiere afscheidsglas of afscheidsdronk, maar gelukkig ook aansprekender termen als afzakkertje, uitsmijtertje of slaapmutsje. In de tijd dat het tabaksgebruik nog lang ...

  • voorjaar

    14 maart 2018

    De schaatsen liggen weer op zolder en de Russische Beer, aka ’the Beast from the East’, is weer naar huis. De tuin komt uit zijn winterslaap en de vogels laten zich volop horen. Kortom, het is voorjaar. Tot in de 16e eeuw gebruikte je voorjaar echter niet om (het begin van) de lente aan te duiden. ...

  • stom

    28 februari 2018

    In 1681 kwam ’t Amsterdamsch hoerdom op de markt, een boek dat al snel een ware bestseller werd. Het boek brengt het verslag van een kroegen- en bordelentocht door Amsterdam en biedt een smeuïge inkijk in de vele rosse buurten die de stad toen telde. De auteur beschrijft daarbij levendig allerlei hoerenbedrog, de sulligheid van ...

  • venusjanker

    12 februari 2018

    Op Valentijnsdag laat je je partner merken hoeveel hij/zij voor je betekent. Of je stuurt anoniem een bloemetje of kaartje naar de persoon op wie je stiekem verliefd bent. Kortom, je viert de liefde. Lang geleden was men daar niet zo van. Er werd zelfs meewarig aangekeken tegen wie tot over zijn oren verliefd was en ...

  • kalikoet

    31 januari 2018

    In het begin van de 16de eeuw kon je in de Nederlanden voor het eerst op het boerenerf een kalikoetse haan of kortweg kalikoet tussen de kippen zien scharrelen.  De kalikoet was een toen nog exotische vogel waarvan de naam terug te voeren was op Calicut, een belangrijke havenstad aan de Indiase zuidwestkust . Een ...

  • dertiendag

    10 januari 2018

    Op 6 januari gaat de kerstboom de deur uit. Maar 6 januari is ook de dag waarop katholieken en protestanten Driekoningen vieren. Volgens de overlevering kwamen op die dag drie wijzen of koningen uit het oosten de pasgeboren Jezus in Bethlehem bezoeken en aanbidden. Ze hadden zich daarbij laten leiden door een heldere ster aan ...

  • boekhouder

    6 december 2017

    Twee weken terug  vond  in de RAI te Amsterdam de jaarlijkse Accountantsdag plaats. Maar als boekhouder werd je daar niet verwacht. Vreemd? Niet echt. Er is nogal eens onduidelijkheid over het onderscheid tussen boekhouders en accountants, en de termen worden dan ook geregeld door elkaar gebruikt. Het grote verschil is dat een boekhouder de boekhouding doet ...

  • baskamer

    22 november 2017

    Elk jaar op 19 november wordt op initiatief van de Verenigde Naties de Wereld Toilet Dag gehouden. Zo wordt aandacht gevraagd voor het feit dat op de wereld één op de drie mensen geen goede sanitaire voorzieningen heeft. Bij ons is dat nu geen probleem meer, maar tot zowat anderhalve eeuw geleden was het toilet, ...

  • oversloof

    7 november 2017

    500 jaar geleden, op 31 oktober 1517, spijkert Maarten Luther zijn befaamde 95 stellingen op de deur van de slotkerk in Wittenberg. In die stellingen klaagt hij wantoestanden in de katholieke Kerk aan. Na zijn actie zou die Kerk nooit meer hetzelfde zijn en begon de protestantse Reformatie aan een opmars. Ook de Nederlandse taal zou ...

  • dwangzoen

    25 oktober 2017

    Wie in een oude tekst het woord dwancsoene (‘dwangzoen’) ziet staan zou in deze tijden van #MeToo en #IHave gemakkelijk op het verkeerde been gezet kunnen worden. Een dwancsoene heeft echter niets met ongewenste intimiteiten te maken. Het is een middeleeuwse rechtsterm die aangeeft dat twee strijdende partijen van hogerhand gedwongen worden tot een juridisch ...

  • tabak drinken

    11 oktober 2017

    Dat tabak invloed heeft op het organisme van een roker wisten ze vroeger al. Maar in tegenstelling tot nu werd toen in de eerste plaats naar de vermeende positieve effecten van het roken gekeken. Tabak had een zuiverende werking, dacht men. Of het was in elk geval een prima huismiddeltje tegen hoofd- of tandpijn. Of, ...

  • aarzelmaand

    27 september 2017

    In het najaar worden de nachten steeds langer en de dagen steeds korter. Oktober is de maand die daarin de kroon spant, er wordt bijna twee uur aan daglicht ingeleverd. Daarom werd oktober vroeger ook wel aarzelmaand genoemd naar de oude betekenis van aarzelen, namelijk ‘in de richting gaan die de aars aangeeft, achteruitgaan’. Andere ...

  • friet

    13 september 2017

    Binnenkort is het weer de Week van de Friet. Sinds 2014 pakt friturend Nederland elk jaar tussen 30 september en 8 oktober extra uit, dit in navolging van België waar men deze happening al bijna twintig jaar kent. De voorbije frietweken waren volgens de frietbranche een succes en ze lieten met woorden als frietlied en ...

  • schoolbord

    31 augustus 2017

    Het schooljaar is weer begonnen. Op straat zie je fietsende kinderen, met een soms gloednieuwe tas op de rug, of in de bak voorop. Vroeger ging men met een schoolbord op pad.  Bredero schreef er in 1615 al over: “Noch kreeg hy … en schrijf-boeck van fijn kapitoorye, Mit een nuwt school-bort, met een kategismus enz.,” ...

  • plasdank

    16 augustus 2017

    Van Nederlanders en Vlamingen wordt wel eens gezegd dat ze moeilijk met complimenten om kunnen gaan en dikwijls niet goed weten hoe ze er op moeten reageren. Het zou wel eens kunnen dat dat vroeger anders was. Men had toen in elk geval een speciaal woord om de reactie op complimentjes, geflirt of gevlei aan ...

Ga naar de inhoud